Schiedamse generaal-majoor Apon diende in Joegoslavië en Afghanistan: 'We moeten voorbereid zijn'

Apon heeft oorlog én vrijheid van dichtbij meegemaakt. De geboren Schiedammer werd drie keer uitgezonden. In 1994-1995 zat hij als luchtverkeersleider in Italië, waarvandaan de operaties in voormalig Joegoslavië plaatsvonden. In 2001 en 2013 vertrok hij naar Afghanistan, eerst voor een korte verkenning en daarna voor zes volle maanden.

Onderdrukking

"Tijdens mijn uitzending werden door de Taliban met regelmaat aanvallen uitgevoerd op Afghaanse troepen. Dat ging er soms hard aan toe. In het Paasweekend van 2013 kostte dat in een naburige regio zo'n 80 Afghanen het leven. Dat was de keiharde realiteit op dat moment", blikt Apon terug.

"Je zag dat de bevolking de jarenlange conflicten, dreiging en onderdrukking zat was. De moedeloosheid was bijna tastbaar. Talloze vermoeide gezichten, getekend door jarenlange strijd", verzucht hij. “Je probeert vrijheid te brengen door de onderdrukking weg te nemen, zodat de mensen weer in vrijheid leven.”

Maar vrijheid is echt een werkwoord, merkt Apon na zijn missies in Afghanistan, waar de Taliban sinds 2021 weer aan de macht is. Hij kijkt er met gemengde gevoelens op terug. “Wat is er uiteindelijk overgebleven van dat wat we gepoogd hebben daar te bereiken? Ze zijn terug bij af, of misschien wel verder dan dat.”

Generaal-majoor Jan-Paul Apon © Ministerie van Defensie

Mentale voorbereiding

Bijna de helft van de Nederlanders maakt zich zorgen over een dreigende oorlog in Europa, blijkt uit onderzoek. Dat mensen zich bewust zijn van wat er op de wereld gebeurt, is volgens Apon heel goed. “Dan krijg je een beter beeld van hoe bevoorrecht wij zijn, ondanks dat we altijd wat te klagen hebben.”

Dat besef is volgens Apon veel belangrijker dan het in huis halen van een noodpakket met zaklampen, flesjes water en cash geld, al is dat volgens hem ‘altijd handig’. “Wat denk ik écht belangrijk is, is dat we er mentaal op voorbereid zijn. Ik heb soms het idee dat we er liever niet over praten, dat vind ik wel enigszins naïef.”

Dat betekent niet dat we onszelf in angst moeten verliezen. “Ik denk dat we niet heel snel bang hoeven zijn voor oorlog op het hele Europese grondgebied. Maar je moet je wel steeds bewust zijn van wat er gaande is. Zodat je, als het nodig is, daar wel iets mee kunt.”

Herdenken

Voordat we de vrijheid vieren, is herdenken van groot belang om dat bewustzijn te bereiken, denkt Apon. “Als we niet meer herdenken, kijken we ook niet meer terug naar hoe het was toen we níet in vrijheid leefden. En hoe het was dat anderen voor ons bepaalden wat goed voor ons was, wat mocht en niet mocht, tot op een heel diep niveau.”

Apon ziet soms dat mensen de herdenking niet zo belangrijk meer vinden. “We leven nu 80 jaar in vrijheid in Nederland. Er zijn generaties die geen idee hebben wat het was om onderdrukt te worden. Ze zeggen dan: ‘We leven toch in vrijheid’. Ja, maar niet zomaar. Dat is bevochten en daar is 80 jaar lang hard aan gewerkt om dat te behouden.”

De Verwoeste Stad, het herdenkingsmonument van Rotterdam © Rijnmond

‘Ik, ik, ik’

Vrijheid is volgens Apon iets anders dan de afwezigheid van regels of structuur, zoals vaak wordt gedacht. “Als je kijkt naar vrijheid als ‘alles mag en alles kan’, dan klinkt dat misschien heel vrij. Maar je moet met elkaar afspraken maken over hoe dat dan allemaal kan en mag. Als je dat niet doet, krijg je chaos, en dat levert volgens mij uiteindelijk geen vrijheid op.”
Dat mensen vrijheid op die manier zien, komt vooral door de individualisering, denkt Apon. “Het gaat vooral om ‘ik, ik, ik’. En alles wat daar tegenover staat, dat wordt ervaren als onvrijheid. Dat vind ik wel zorgwekkend, want ik denk dat echte onvrijheid is iets heel anders dan dat.”

Onbewoond eiland

Vrijheid kun je volgens Apon niet als individu bereiken. “Je moet het echt samen doen. Want als ik mijn totale vrijheid neem en daarmee jouw vrijheid inperk, dan is één van ons twee dus niet meer in vrijheid. Daar moet je met elkaar uitkomen.”
Apon ziet dat mensen daar soms moeite mee hebben, bijvoorbeeld mensen die zich beroepen op de vrijheid van meningsuiting om een ander te kwetsen. “Dan moet je op een onbewoond eiland gaan leven, dan kun je lekker doen wat je wil. Maar zodra je met elkaar samenleeft, zul je het ook met elkaar moeten doen.”

Jan-Paul Apon tijdens een buitenlandse missie © Privé

Verantwoordelijkheid

Vrijheid is dus niet vrijblijvend. “Vrijheid betekent ook verantwoordelijkheid. Je kunt er iedere dag voor kiezen om de vrijheid van de ander te respecteren, of over de grenzen van die ander te gaan, bewust of onbewust. Op die manier heb je elke dag de mogelijkheid op bij te dragen aan vrijheid.”

“Als we anderen een klein beetje meer ruimte geven dan je misschien gevoelsmatig zou willen doen, dan ontstaat er denk ik meer ruimte om open in gesprek te gaan, wat meer te luisteren en wat minder te oordelen. Zodat iedereen kan zijn wie hij of zij is. Dan denk ik echt dat de wereld er anders uit gaat zien.”

Dit is een artikel van onze mediapartner Rijnmond.