Het Grootstedelijk Debat: regiokandidaten in discussie over landelijke thema's

Klik door voor Wonen, Armoede, Criminaliteit of Migratie

Journalistieke plicht

Hoofdredacteur van Twee, Tjerk van der Ende: “We leven in een tijd waarin ongecontroleerde informatie zich razendsnel verspreidt, vooral op sociale media. Feiten raken uit hun context of worden zelfs verzonnen. Ook in politieke debatten hoor je uitspraken waarvan je niet meteen weet of ze kloppen. Daarom controleren wij bij Streekomroep Twee beweringen uit het debat op juistheid. Zo kun je als kijker vertrouwen op betrouwbare informatie.”

"Over politieke keuzes hebben we geen oordeel, maar we checken wél of cijfers en feiten kloppen. Met onze factchecks – in de uitzending en online – willen we open en eerlijk laten zien wat klopt en wat niet. Zo helpen we mensen om beter te begrijpen waar het debat echt over gaat en om een goed oordeel te vormen over de standpunten van politici. We zien het als onze plicht om het publiek zo goed als mogelijk te informeren.”

Factcheck

Twee heeft de uitspraken van de politici die verwezen naar feiten zoveel mogelijk getoetst. Twee maakt daarbij gebruik van officiële bronnen zoals politie- en CBS-cijfers, wetenschappelijke onderzoeken en betrouwbare nieuwsartikelen. Ook hebben verschillende deskundigen, in gesprek met Twee, gereageerd op uitspraken die zij als onjuist beschouwen. De kandidaten verwijzen vaak naar de doorrekening die onlangs is uitgevoerd door het Centraal Planbureau (CPB). Zij hebben voor twaalf politieke partijen uitgerekend wat hun plannen zouden doen met de economie.

De politici geven vaak hun mening, of beroepen zich op zeer algemene of onduidelijke standpunten. Twee controleert alleen uitspraken die te controleren zijn. Daarbij zal Twee een stempel plakken op uitspraken: waar of onwaar. De meeste van de uitspraken worden door Twee bestempeld als ongenuanceerd: ze bevatten een kern van waarheid maar laten essentiële context weg. 

Wonen: partijprogramma’s en bouwcijfers

Tijdens het eerste debat schuiven BBB, VVD, GroenLinks-PvdA en D66 aan. Zij zullen in gesprek gaan over de stelling: “Volkshuisvesting moet weer een publieke taak worden, ook voor woningen voor middeninkomens.” BBB en VVD zijn tegen deze stelling en GroenLinks-PvdA en D66 zijn voor deze stelling.

Al vroeg in het debat over wonen verwijst Bart Bikkers (VVD) naar het vleermuizenonderzoek, in het kader van de rompslomp aan regelgeving: “We moeten een vleermuizenonderzoek, we moeten nog een onderzoek, nog een onderzoek.” De uitspraak van Bikkers is door ons als ongenuanceerd bestempeld. Het klopt dat een dergelijk onderzoek verplicht is gesteld in de Wet natuurbescherming, maar alleen voor renovaties en sloopwerkzaamheden waar een ‘spouwmuur’ wordt aangetast. De Raad van State deed hier in 2023 uitspraak over. Vleermuizen zijn veelal beschermd en schuilen in spouwmuren die onderzocht moeten worden alvorens ze geïsoleerd worden.

Aanvullend stelt Bikkers: “Als ik andere partijen hoor zeggen. Eigenlijk willen wij meer regels invoeren om te kunnen bouwen. Dat gaat bijvoorbeeld, om binnen de zoveel meter moet je een boom kunnen zien, binnen zoveel meter moet je een park kunnen hebben.” Bikkers lijkt hier te verwijzen naar de 3-30-300 regel van D66. De regel houdt in dat iedereen vanuit huis of werk 3 bomen moet kunnen zien, in wijken willen ze minimaal 30 procent van de oppervlakte bedekt door bomen en iedereen moet op maximaal 300 meter van natuur. 

BBB, VVD, GroenLinks-PvdA en D66 aan tafel tijdens het debat over wonen | Foto: Twee

Vervolgens raakt Jochem Vrugt (BBB) aan het woord. “In de doorrekening die laatst openbaar is geworden, staat juist dat bedrijven die willen investeren …hogere belasting moeten betalen”, Vrugt spreekt hier over D66 en GroenLinks-PvdA die tegenover hem aan de tafel zitten. Wat Vrugt hier beweerd klopt alleen niet. In de doorrekening van het CPB werd duidelijk dat bedrijfsinvesteringen bij zowel GroenLinks-PvdA (+0,7%) als bij D66 (+0.5%) toenemen ondanks de hogere belastingen. 

Biekman schudt uitbundig nee

Tijdens dat Vrugt zijn mening geeft over de verkiezingsprogramma's van andere partijen schudt Anouschka Biekman (D66) uitbundig nee. Ze krijgt het woord en zegt al vrij snel: “De VVD zit nu in het kabinet en er zijn minder huizen gebouwd.” Deze uitspraak van Biekman lijkt te kloppen. Het laatste kabinet heeft in het eerste half jaar van 2025 namelijk 7000 woningen minder gebouwd dan het kabinet daarvoor. In cijfers van het CBS is te zien dat in het eerste halfjaar van 2025 er bijna 31,6 duizend nieuwbouwwoningen zijn bijgekomen. Dit is wel het laagste aantal sinds 2018.

Even later komt Biekman terug op een uitspraak van Vrugt (BBB) die verwees naar de doorrekening vanuit het CPB. “Uit die doorrekening komt wel naar voren dat D66 de enige partij is die het meest investeert in de bouw”, zegt Biekman (D66). Deze uitspraak is accuraat aangezien D66 wil dat de overheid in 2030 bijna 20 miljard euro extra uitgeven bovenop de al geplande stijging van 30 miljard. Zo stelt het CPB. 

Vervolgens komt Biekman weer terug op de nieuw bijgekomen woningen. “Jullie hebben met zijn tweeën in het kabinet gezeten en er is niks bijgekomen.” Biekman spreekt hier tegen de aanwezigen vanuit BBB en VVD. Niets bijgekomen blijkt niet waar te zijn. In cijfers van het CBS is te zien dat in het eerste halfjaar van 2025 zijn er bijna 31,6 duizend nieuwbouwwoningen bijgekomen. Dit is wel het laagste aantal sinds 2018. 

‘Bedrijven vertrekken uit Nederland’

Vrugt stelt richting het einde van het debat over het onderwerp wonen een vraag aan Iris Vrolijks die namens GroenLinks-PvdA aanwezig is. “Ik denk dat heel veel bedrijven met deze maatregelen zullen vertrekken uit Nederland, er zal geen investeringsklimaat meer over zijn.” Vrugt heeft het hier over de plannen van GroenLinks-PvdA om belasting te heffen op investeringsbedrijven. Wat Vrugt hier stelt is wat ongenuanceerd. In de doorrekening van het CPB is te lezen dat de plannen vanuit GroenLinks-PvdA hogere lasten drukken op het investeringsklimaat, maar verbeterde financiering en stimulering van Research & Development bedrijven. Dit zijn bedrijven die zich bezighouden met onderzoek en ontwikkeling om nieuwe of verbeterde producten, diensten of processen te creëren, die gunstig zijn. Ook de klimaatmaatregelen brengen kosten maar ook kansen met zich mee. 

Terwijl Vrolijks (GroenLinks-PvdA) aan het woord is, onderbreekt Bikkers (VVD) haar meermaals. Zo zegt hij: “U jaagt ze alleen het land uit. We hebben straks geen banen meer als het aan GroenLinks-PvdA." Deze uitspraak van Bikkers blijkt niet waar te zijn. Het plan van GroenLinks-PvdA zorgt voor meer werkgelegenheid en lagere werkloosheid. Op de lange termijn neemt de vraaggestuurde werkgelegenheidsgroei echter af, omdat fiscale maatregelen werken minder aantrekkelijk maakt, dit is vastgesteld in de doorrekening vanuit het CPB.

Armoede: koopkracht en Amerikaans onderzoek

Volt, SP, ChristenUnie en CDA schuiven aan tijdens het debat over armoede. Zij gaan in gesprek aan de hand van de stelling: “Het toeslagenstelsel moet op termijn worden afgeschaft en er moet een basisinkomen voor in de plaats komen.” CDA is tegen stelling, Volt is voor deze stelling.
En zowel ChristenUnie als SP zitten er tussenin. 

De aanwezigen zitten ongeveer vijf minuten in het debat wanneer Wouter de Reus (ChristenUnie) aan het woord komt. Hij spreekt over de plannen vanuit de ChristenUnie en spreekt vervolgens Volt aan op hun plannen. “Uit de CPB-berekeningen bij Volt blijkt dat de gezinnen daar niet op vooruit gaan, maar enorm verliezen. En daarom kan ik mij dus ook niet vinden in het basisinkomen.” Deze uitspraak lijkt wat ongenuanceerd. Uit de doorrekeningen van het CPB komt naar voren dat - als de plannen van Volt worden uitgevoerd-  er hogere lasten zullen zijn voor gezinnen, maar dat de koopkracht wel zal stijgen. De cao (collectieve arbeidsovereenkomst) en minimumloon zullen omhoog gaan en mensen ontvangen ook een basisinkomen. Het blijft onduidelijk of ‘gezinnen’ erop voor- of achteruitgaan. 

Volt, SP, ChristenUnie en CDA tijdens het debat over armoede | Foto: Twee

‘Koopkracht gaat omhoog’

Vervolgens krijgt Jeroen Princen (Volt) het woord. Hij stelt: "De koopkracht gaat juist omhoog, heeft het CPB vastgesteld. Meer dan de helft van de mensen die nu in armoede leeft wordt opgelost met een basisinkomen. Het is goed voor de economie, goed voor de staatsschuld." Dit blijkt echter niet te kloppen, volgens de doorrekening van de CPB neemt het aantal personen onder armoedegrens met 0,4 procentpunt af van de ingeschatte 2,6 procent. 

Emin Başoğlu (SP) neemt het gesprek over aan tafel. “Onderzoek heeft aangetoond dat het niet werkt”, Başoğlu heeft het hier over het basisinkomen. Amerikaanse onderzoeken naar het basisinkomen tonen beperkt aan hoe een basisinkomen effect zal hebben op Nederland. Vaak wordt gevreesd dat mensen stoppen met werken als er een basisinkomen is. Econoom Groot stelt in de Volkskrant dat dit niet het geval is. Wel stelt Groot dat de experimenten die zijn gedaan van tijdelijke duur zijn. Het is volgens hem nog onduidelijk of deze analyse ook toepasbaar is op een landelijk besluit over basisinkomen. Ook hoogleraar Canoy benadrukt bij NPO 1 radioprogramma ‘De Nieuws BV’ dat kleine onderzoeken met beperkte bedragen en populaties geen betrouwbare conclusies opleveren over de effecten van een volledig basisinkomen in Nederland.

De Reus (ChristenUnie) reageert even later op een eerder gedane uitspraak van Princen (Volt) waarin hij aangeeft dat er weinig uitgewerkte ideeën zijn. “Het plan van de ChristenUnie is volledig uitgewerkt en daaruit blijkt dat juist de koopkracht enorm zal toenemen."  Wat de Reus beweert is wat ongenuanceerd. De koopkracht stijgt, maar bij enkele andere partijen stijgt het harder. Dit blijkt uit de doorrekening van het CPB.

Criminaliteit: cellentekort en strenger straffen

Aan de hand van de stelling: ‘Meer politiekracht, handhaving en strengere straffen is belangrijker dan preventiemaatregelen.’ Gaan Volt, D66, BBB en CDA met elkaar in gesprek. 
De BBB is het als enige eens met deze stelling. Volt, D66 en CDA zijn het oneens.

Vroeg in het debat raakt Anouschka Biekman (D66) aan het woord en komt ze met de uitspraak: "Je ziet ook dat onder dit kabinet de politiebegroting een 350 miljoen tekort heeft.” Dit klopt, de politie heeft aangegeven dat ze minimaal 350 miljoen extra nodig hebben. 

Jochem Vrugt (BBB) haakt in op Biekman en vraagt aan haar wat preventie de afgelopen jaren heeft gebracht. Hij beweert vervolgens het volgende: “Criminaliteit onder de jongeren stijgt.” Dit klopt echter niet, jeugdcriminaliteit is op de lange termijn juist afgenomen. Dit wordt duidelijk uit cijfers van het CBS.

Allochtonen jongeren vaker verdacht

Vervolgens refereert Vrugt ook aan een onderzoek. "Laatst was er nog een onderzoek dat jongeren met een allochtone achtergrond vaker verdacht worden, ook van geldmisdrijven, en vaker veroordeeld worden ervoor.” Hij heeft het hier over een onderzoek van sociologen van de Erasmus Universiteit Rotterdam. Hieruit wordt bekend dat jongeren met een migratieachtergrond  twee- tot driemaal vaker als verdachten worden geregistreerd, onafhankelijk van hun gedrag of demografische kenmerken. 

Tenslotte voegt Vrugt nog toe: “Ook hebben we steeds vaker mensen met wapens op zak.” NOS meldde eerder dit jaar dat de politie in 2024 1357 wapens heeft afgepakt bij jongeren tussen de 12 en 17 jaar. Dit zijn er bijna 200 meer dan in 2023. Dit onderzoek heeft echter wel alleen betrekking op jongeren.

Jeroen Princen (Volt) onderbreekt Vrugt (BBB) die vertelt over de plannen om strenger te straffen bij onder andere geweld tegen hulpverleners. “Er zijn zoveel onderzoeken dat strenger straffen niets meer oplost”, zegt Princen. Verschillende onderzoekers, waaronder hoogleraar Patrick van der Meij, stellen keer op keer dat strenger straffen niet effectiever is. 

Even later stelt Biekman (D66) de vraag aan Vrugt (BBB) wat hij wil doen aan het landelijke cellentekort. Hij reageert daar onder andere op met: “Wat verschrikkelijk is, is als er een dader eerder wordt vrijgelaten omdat er een cellentekort is.” Nieuwe berekeningen van het Wetenschappelijk Onderzoek- en Datacentrum laten zien dat er een druk is op de gevangenissen en dit zal in de periode van 2026-2030 alleen maar toenemen. NOS meldt dat gevangenen vrijwel altijd twee weken eerder worden vrijgelaten. Dat komt door een cellentekort, maar ook door een personeelstekort. Het gaat hierbij niet om mensen met straffen langer dan één jaar of zedendelinquenten. Mirande Boone, hoogleraar criminologie en vergelijkende penologie, geeft over deze problematiek aan dat driekwart van alle detenties korter duurt dan drie maanden. 

Biekman (D66), die duidelijk laat merken dat ze voor preventie is, geeft aan wat volgens haar een gevolg kan zijn van strengere straffen. “Als een jongere in de gevangenis heeft gezeten, komt die er eigenlijk als een zwaardere crimineel uit. Omdat de straffen net iets te kort zijn of te lang.” Onderzoek van Universiteit Leiden en het NSCR laat zien dat gedetineerden met korte straffen moeite hebben om terug te keren in de samenleving, bijvoorbeeld door problemen met woning, werk en andere basisvoorzieningen.

Volt, D66, BBB en CDA zijn in debat over het onderwerp criminaliteit | Foto: Twee

Omgaan met jeugdbendes

Tijdens het debat stelt de presentator de vraag aan Princen (Volt) hoe we omgaan met bijvoorbeeld jeugdbendes. Het blijft stil en Yusuf Tuncer (CDA) neemt het woord over. Hij begint over een campagne vanuit de gemeente Rotterdam: "Jouw jointje, mijn liquidatie is een hele harde preventieve aanpak.” Echter heeft Tuncer de naam van de campagne verkeerd. Het moet zijn ‘Jouw lijntje, zijn liquidatie’. 

Even later neemt Princen (Volt) het woord over. “Voor een deel moeten we erkennen dat 30 procent van de politie-inzet drugsgerelateerd is.” Deze uitspraak klopt niet. Na navraag bij de woordvoering van de politie geven zij aan: “Wij slaan in ieder geval niet aan op de uitspraak dat dertig procent van alle politie-inzet drugsgerelateerd is.”

Als afsluiting van het debat gaat het over het legaliseren van wiet. Zowel Volt als D66 zijn daar voorstander van om te experimenteren met legalisatie, volgens hen het kan helpen met het tegengaan van criminaliteit. Dit lijkt echter niet te kloppen: volgens assistent-professor strafrecht en criminologie Robin Hofman is de maatschappelijke impact onzeker. Jongeren onder de 18 zullen aangewezen blijven op de zwarte markt. Ook buiten de steden blijft men vaak op de illegale markt aangewezen.

Migratie: handhaving en vaste contracten

Bij het vierde en laatste debat schuiven GroenLinks-PvdA, SP, VVD en ChristenUnie aan. Aan de hand van de stelling ‘Er moet een maximumpercentage komen voor het aantal arbeidsmigranten bij bedrijven.’ SP en ChristenUnie zijn het eens met deze stelling. VVD is tegen en GroenLinks-PvdA is niet duidelijk voor of tegen. 

Vroeg in het debat over migratie stelt Bart Bikkers (VVD). “Tegelijkertijd is het ook zo dat arbeidsmigratie voor zo’n 22 miljard aan BBP gerealiseerd wordt in ons land.” Volgens een SEO-rapport over arbeidsmigratie zit Bikkers met deze uitspraak in de juiste richting. Maar de bijdrage van arbeidsmigratie aan het BBP (Bruto Binnenlands Product) is zelfs nog hoger. In 2021/2022 bedroeg deze bijdrage 3 procent van het totale BBP (toen bijna 900 miljard euro). 

'Het is vaak seizoenswerk'

Even later stelt Bikkers, nadat Iris Vrolijks (GroenLinks-PvdA) begint over het aanbieden van vaste contracten bij arbeidsmigranten: “Het is heel vaak seizoenswerk en daar kun je dus niet met een vast contract werken”, aldus Bikkers. Het onderzoeksrapport van de Onderzoeksraad voor Veiligheid laat zien dat een vast contract wel mogelijk is. Dit omdat veel arbeidsmigranten structureel werk doen. Volgens de onderzoekers is dit ook de meest effectieve manier om de kwetsbaarheid en onveiligheid te verminderen. 

Emin Başoğlu (SP) krijgt het woord en begint over het rapport van de commissie Roemer over arbeidsmigratie dat hij in 2020 opleverde. “Nog steeds zijn die aanbevelingen nog niet allemaal opgeleverd." Het klopt inderdaad dat nog niet alle maatregelen van het rapport zijn uitgevoerd.

Het einde van het debat nadert. Bikkers (VVD) spreekt zich nog uit over de handhaving rondom arbeidsmigratie. “Gemeenten hebben ook de mogelijkheid om heel hard te handhaven. Je kunt vergunningen uitgeven over hoeveel mensen wel of niet in een woning wonen.” Het klopt dat gemeenten de mogelijkheid hebben om hard te handhaven als het gaat over huisvesting. Toch lijkt dit moeilijk te zijn voor de gemeente gezien het feit dat arbeidsmigranten zich niet verplicht hoeven in te schrijven. Zo melden gemeenten, de commissie Roemer en de FNV Vakbond.

Wie deden mee aan het debat?

De in de peilingen twaalf grootste partijen zijn uitgenodigd voor het debat, acht van de partijen waren aanwezig bij de opname van het programma. 

In de uitzending debatteren:

• Iris Vrolijks (Groenlinks/PvdA) zij staat op nummer 31 op de kandidatenlijst en is momenteel woonachtig in Maassluis waar zij ook werkzaam is als raadslid
• Anouschka Biekman (D66) staat op nummer 16 op de kandidatenlijst, zij is woonachtig in Schiedam waar ze ook wethouder is. 
• Bart Bikkers (VVD) staat op nummer 23 op de kandidatenlijst. Hij woont in Vlaardingen waar hij tot voorheen wethouders was. Momenteel is hij Tweede Kamerlid. 
• Jochem Vrugt (BBB) staat op nummer 36 op de kandidatenlijst. Hij is opgegroeid in Maassluis en is momenteel beleidsmedewerker bij de BBB. 
• Yusuf Tuncer (CDA) staat op nummer 37 op de kandidatenlijst. Hij is opgegroeid in Schiedam waar hij ook raadslid is. 
• Emin Başoğlu (SP) staat nummer 36 op de kandidatenlijst. Hij is woonachtig in Rotterdam waar hij ook commissielid is. 
• Jeroen Princen (Volt) staat op nummer 7 van de kandidatenlijst. Hij is woonachtig in Schiedam en werkt als advocaat. 
• Wouter de Reus (ChristenUnie) staat op nummer 8 van de kandidatenlijst. Hij is woonachtig in Vlaardingen waar hij ook raadslid is. 

Op woensdag 29 oktober vinden de Tweede Kamerverkiezingen plaats. Die avond opent bibliotheek De Korenbeurs aan de Lange Haven in Schiedam de deuren voor iedereen die de uitslag van de verkiezingen wil volgen. Vanaf 20:00 uur kunnen bezoekers samen met andere Schiedammers de livestream van de NOS bekijken. De bibliotheek blijft tot middernacht open voor de eerste exitpolls, reacties van lijsttrekkers en de voorlopige uitslagen.